Fotografija u Srbiji

Fotografija u Srbiji. Ubrzo nakon pronalaska fotografije ona se pojavila i u južnoslovenskim zemljama. Prvu fotografsku tehniku dagerotipiju je u Srbiju doneo trgovac Dimitrije Novaković, koji je za vreme boravka u Parizu 1839. naučio postupak kod pronalazača Luja Dagera. Slikar i fotograf Anastas Jovanović upoznao je dagerotipiju u Beču i već je 1841. u Beogradu snimao kneza Mihaila. Brzoj popularizaciji dagerotipije najviše su doprineli putujući dagerotipisti. Najraniji među njima bio je Josif Kapileri, koji je delovao u Beogradu u leto 1844. Posle 1850. putujući majstori napuštaju dagerotipiju i uvode trajniji postupak fotografije na papiru, tzv. talbotipiju (ili kalotipiju). Živeći i radeći u Beču Anastas Jovanović je prihvatio taj postupak 1844. i godinama ga koristio pri portretisanju ličnosti iz kulturnog i političkog života Srbije. (Ta dela su većinom sačuvana i nalaze se u Zbirci fotografija Muzeja grada Beograda).

Sredinom 19. veka stekli su se uslovi za osnivanje stalnih fotografskih ateljea. U Beogradu 1861. počinje sa radom fotograf Florian Gantenbajn. Opšte prihvatanje kolodijumske, tzv. mokre ploče i uvođenje popularnog i jeftinijeg formata posetnice, dovodi početkom šezdesetih godina do daljeg širenja fotografije i osnivanja ateljea i u manjim mestima. Osnovna delatnost svih fotografskih ateljea bila je snimanje građanskih portreta, ali se povremeno javljaju i prve dokumentarne fotografije, vedute i panorame gradova. Pored zadovoljavanja probitačnih i komercijalnih zahteva, fotografi su težili da doprinesu i očuvanju kulturne baštine. Mojsilo Živojinović iz Šapca nudio je da uz pomoć Ministarstva prosvete snimi “srpske manastire, razvaline i druge starine” (1863); Anastas Jovanović je na više fotografija zabeležio maja 1867. istorijske scene pred odlazak turske posade iz Beograda – srpske vojnike na bedemu Beogradske tvrđave, i “tursku izređanu vojsku”. Sredinom te decenije fotografija dobija mesto i u radu Srpskog učenog društva. Angažovan je fotograf R. Musil da fotografiše kuću Dositeja Obradovića (1865), a godinu dana docnije i fotograf Gantenbajn za istog poručioca fotografiše istu kuću. Kada je započela priprema “Slovenskog sastanka” (Etnografske izložbe u Moskvi), 1867. godine, u ekipi za pripremu našao se i fotograf Panta Hristić koji je neumorno fotografisao etnološke sadržaje po izboru slikara Steve Todorovića. Šabački fotograf Moric Klempfner predlagao je 1869. Srpskom učenom društvu “da stereoskopski obradi etnografske, istorijske i ostale znamenitosti”. Prve reportažne fotografije u srpskoj istoriji, sa proslave 50-godišnjice Takovskog ustanka u Topčideru, snimio je “na Duhove”, 1865. Anastas N. Stojanović, doseljenik iz Bugarske i jedan od najranijih ateljejskih fotografa u Beogradu. Stojanović je bio i prvi dvorski fotograf u Srbiji i tvorac mnogobrojnih portreta kneza Mihaila i drugih poznatih ličnosti i građana Beograda, tokom sedme decenije 19. veka.

Izuzetne dokumentarne fotografije ostvario je i nedovoljno poznati ruski fotograf I. V. Groman za koga nije pouzdano utvrđeno da li je bio u ratnom sastavu jedinica generala Černjajeva u Srpsko-turskom ratu, 1876, ili se kao civilni fotograf pridružio ruskim dobrovoljcima. Pod nazivom “Prizori iz Srbije”, pored scena sa bojišta ili u pozadini, Groman je zabeležio i predele kroz koje je prošao, a ostavio je i dragocenu seriju enterijernih prizora i fotografija beogradskih ulica. Lazar Lecter iz Niša snimao je izgradnju pruge Niš-Pirot i predele u okolini. U poslednjoj deceniji veka D. Krstović je snimio otkrivanje spomenika kneza Mihaila (1882). a V. Danilović dolazak rumunskog kralja Karola u Beograd (1884). Od sredine šeste decenije pa do kraja 19. veka sudbina srpske fotografije gotovo je isključivo u rukama profesionalaca. Dragocen doprinos sagledavanju urbanog jezgra Beograda dao je Milan Jovanović, sin vršačkog fotografa Stevana Jovanovića i brat slikara Paje Jovanovića. Između 1890-1914, on je sukcesivno snimao varoške mahale i dorćolske avlije, beogradske trgove, ulice i vrtove, eksterijere i enterijere dvora Obrenovića. Te fotografije je Jovanović proizvodio u formi originalnih fotografskih razglednica (štampane poštanske karte sa fotografijom, u formi kakvu poznajemo, postoje od 1896). On je spretno kombinovao znanja stečena na školovanju u Beču, Minhenu i Parizu, koja je obogatio sopstvenim iskustvom i osećajem za likovnost. Njegove fotografije poznatih ličnosti – Milovana Glišića, Todora Stefanovića Vilovskog, Ane Lozanić, Jovana Dučića, Bore Stankovića, Vele Nigrinove, čiča-Ilije Stanojevića i drugih – odlikuju se snažno izraženom karakterizacijom lika, a po modalitetima likovnog izraza unele su novi duh u srpsku fotografiju.

Devedesetih godina situacija se menja. Sve je više onih koje ne zadovoljava statičnost i uniformnost ateljejske fotografije, pa se više okušavaju ljubitelji koji u fotografiji naslućuju nove mogućnosti izražavanja. Posle 1891. organovano foto-amaterstvo prerasta u svetski pokret za podsticanje umetničkih nastojanja u fotografiji. To kretanje imalo je odjeka i na našem području. Prvi fotomateri se javljaju već sredinom osme decenije 19. veka. Među prvima su urbanista Emilijan Josimović, diplomata Mihailo Ristić, lekar dr Vojislav Subotić i književnik Branislav Nušić. Godine 1901. beogradski amateri pokrenuli su Prvu izložbu amaterske fotografije u Srbiji, a ubrzo zatim osnovali i prvi foto-klub. Uporedo, pojavili su se prvi teoretski napisi o fotografiji kao umetnosti. Takvi se članci javljaju se u beogradskom časopisu Fotografski pregled, koji je počeo da izlazi 1911. godine.

U Prvom svetskom ratu fotografi su zabeležili ratna zbivanja, naročito povlačenje srpske vojske kroz Albaniju. Istaknuti su Rista Marjanović, Samson Černov i Vladimir Becić. Posle 1918. fotografija se razvija sopstvenim putevima, što se jasno pokazalo na Prvoj jugoslovenskoj izložbi fotografije u Beogradu 1935. U razvitku naše umetničke fotografije posebno su bile uspešne tridesete godine 20. veka, a Beograd postaje u to vreme glavno žarište fotografske delatnosti. Fotoamaterska povezanost je uglavnom slaba, sve je oslonjeno na entuzijazam pojedinaca. Foto klub sa početka veka je ugašen, a formiran je novi, Beogradski fotoklub (BFK), 1928, za šta je najveće zasluge imao dr Aleksandar Kostić, lekar i ratni fotograf. Uporedo, deluje i Foto sekcija Srpskog planinarskog društva. Priređeno je nekoliko izložaba, a pojedini autori s uspehom izlažu i izvan svoje sredine. Srpski autori se u to vreme dvoume između realističke, pa čak i socijalno-kritičke fotografije (npr. Ratko Stefanović) i piktojalizma (nap. Vojislav Jovanović), da bi se posle toga počeli zanimati za selo, folklor i tipičan predeo (Stanoje Bojović), uz povremene povratke romantičnom i impresionističkom načinu. Posredstvom Branibora Debeljkovića i Vojislava Marinkovića, koji pred rat postaju članovi Foto kluba “Zagreb”, šire se piktorijalni uticaji i na druge srpske fotoamatere. Ta dva istaknuta srpska autora, potpomognuta sa još nekim istomišljenicima, osnivaju u decembru 1939. novu organizaciju – Klub fotoamatera Beograd (KFAB), jezgro savremene srpske fotografije.

U Drugom svetskom ratu pojedini fotografi stvaraju vredna fotografska dela (Žorž Skrigin, Pavle Bojčević, Savo Orović).

Prve izložbe fotografije u posleratnom razdoblju organizovane su 1948. godine, a foto-amateri se okupljaju oko organizacije Narodne tehnike koja pridonosi međusobnom upoznavanju i zbližavanju stvaralaca i grupa iz svih krajeva zemlje. Iste godine pokrenut je u Beogradu časopis Fotografija (kasnije Fotokino revija), zamišljen kao glasilo svih jugoslovenskih fotografskih društava. Osvrti i studije o fotografiji izlaze u listovima, časopisima i stručnim publikacijama (Beogradski objektiv, Likovni život, Umetnost). Pojedini afirmisani foto-amateri prihvataju status slobodnih umetnika i pristupaju umetničkim udruženjima. Uz amatere, i profesionalni umetnici fotografi preuzimaju odlučujuću ulogu u razvitku i afirmaciji srpske fotografije. Tematike su različite, naviše su okupirani problemima aktuelnog života (Debeljković, Marinković, Miloš Pavlović), eksperimentalnim preokupacijama (Miodrag Đorđević, Mirko Lovrić), izdavanjem fotomonografija (Ivo Eterović, Branislav Strugar, Dragoljub Zamurović), razvojem fotožurnalizma (Tomislav Peternek), portretnom fotografijom (Dragan Tansijević).

Uporedo, u novinskoj fotografiji ostvarili su visoke domete i fotoreporteri različitih generacija – Žika Vučić, Nikola Dević, Nikola Pavićević Stenli, Dobrivoje Urošević, Stevan i Ana Lazukić, Zoran Sekulović, Mile Jelisijević. Svrstavajući se povremeno u uže tematske okvire, isticali su se u sportskoj fotografiji Nikola Bibić, Milorad Micko Bugarčić, Dobrosav Popović Singa, Momčilo Moma Vučićević, Volter Jadrešin, Žika Milutinović, Aleksandar Aca Vojnović i Miodrag Mile Stefanović. U oblicima primenjene fotografije istakao se zapaženim portretima javnih ličnosti, ili oblikovanjem raznih izdanja i Dragoljub Kažić, u aplikovanju eksperimentalne fotografije u boji Dušan Knežević i Stefan Bogdanović, u fotografijama mode i savremenog odevanja Srboljub Vranić, Velisav Tomović i Vladimir Bačlija, i drugi. Mnogi oblici fotografskog delovanja u Srbiji posle Drugog svetskog rata, uključujući tu ne samo osnivanje klubova, zbirki, galerija, pokretanje izložbi ili izdavačke delatnosti već i iniciranje popularnih tribina, predavanja, kurseva ili animacije fotografskog života uspostavljeni su najviše zaslugom Živojina Jeremića, Stevana Ristića (Foto savez Jugoslavije, Salon fotografije), Genadija Muravjova, Dragoljuba Tošića (Foto-kino savez Srbije), Nikole Radoševića (USUF i Galerija fotografije), Đorđa Bukilice (Foto klub “Beograd”), Predraga Milosavljevića (Foto-služba "Politike").

Poslednja decenija 20. veka beleži sasvim različite oblike izražavanja u novinskoj, primenjenoj, umetničkoj fotografiji ili fotografiji kao mediju umetnika, i ni broj autora nije mali. Bogatstvo ovih sadržaja ogleda se, najpre, u Beogradu, ali se često veoma značajne akcije (izložbe, grupne i samostalne, ili autorske foto-monografije), događaju i u Novom Sadu (izložbena galerija "Zlatno oko"), Kragujevcu (Narodni muzej), Valjevu i Čačku (Salon fotografije), gde je aktivnost u fotografiji naročito porasla tokom poslednje dve decenije. (G. Mal).

Izvor:Wikipedia

Milan Nikolic